Dos Winkel – van hobbyist tot activist

Ongeveer een jaar geleden deden Stijn en ik voor ons magazine Visita een interview met Dos Winkel, oprichter van Sea First. Wow, dat was intens, als veganist weet je wel dat er vannalles mis gaat, maar het was nog erger dan we dachten. Ik wil dit artikel graag met je delen als je het nog niet gelezen zou hebben. Hieronder vind je het integraal.

Het zou fijn zijn als je onderaan het bericht een reactie zou willen achterlaten en/of het wil delen.

In zijn professionele leven was Dos Winkel een succesvol internationaal werkzaam fysiotherapeut. Zijn bloeiende praktijk en een passie voor duiken en fotografie brachten hem en zijn vrouw Bertie naar alle uithoeken van de wereld. Helaas constateerde Dos met eigen ogen, en door de lens van zijn camera, de gruwelijke impact die de mens en zijn industrieën heeft op de toestand van de onderwaterwereld. Reden genoeg om zijn praktijk vaarwel te zeggen, de organisatie Sea First vzw op te richten, en zich – op inmiddels pensioengerechtigde leeftijd – te storten op het redden van wat er te redden valt. Een ontnuchterend interview met een man met een missie.

Om meteen met de deur in huis te vallen, hoe staan de oceanen ervoor?

Dos Winkel: Slecht. De vervuiling door met name chemische verontreiniging, (o.a. plastic, dioxines en PCB´s) en verzuring (door te veel CO₂ ), is gigantisch en we zijn goed op dreef om het ecosysteem onder de waterspiegel snel en efficiënt om zeep te helpen. Dat is de grootst mogelijke bedreiging voor het leven op aarde, want wat de meeste mensen amper beseffen is dat de oceanen onze levensader zijn. Kijk; ongeveer 75% van het totale aardoppervlak bestaat uit water, en onder die waterspiegel bevindt zich de grootste natuurlijke CO₂-filter ter wereld. Véél groter dan de regenwouden. Helaas gebruikt de mens de oceaan als ideale vuilstortplaats en vissen we ze ook nog eens letterlijk leeg. Als we zo doorgaan zal het groen (met name het plantaardig fytoplankton) in de oceaan niet langer in staat zijn om CO₂ in O₂ (zuurstof) om te zetten. Met alle gevolgen van dien.

Hoe uit zich dat onder de waterspiegel?

Al het leven daar zal langzaam maar zeker worden vernietigd. Het probleem zit ‘m vooral in het fytoplankton. Dat is – samen met het dierlijk zoöplankton – het voornaamste voedsel van de meeste zeedieren èn de grootste producent van zuurstof op aarde. Het fytoplankton kan de immense hoeveelheden CO₂ en andere chemische rotzooi al lang niet meer verwerken, wordt ziek en sterft af. Wat volgt is een vicieuze cirkel die het hele ecosysteem aantast, want behalve een gebrek aan O₂ ontstaat er ook een enorm voedseltekort. Je kan het een beetje vergelijken met het dwangvoederen van ganzen. Die dieren worden volgepropt met rotzooi en eindigen dan met een volkomen verziekte lever. Zo zijn de oceanen er in feite ook aan toe. We maken ze in een recordtempo ziek.

“de oceanen kunnen de vervuiling en overbevissing niet langer aan”

Kan je ‘andere rotzooi’ voor me definiëren?

Plastic! Iedereen heeft het over de zogenaamde ‘plastic soep’ – gigantische massa’s drijvend plastic dat zich in de oceaan verzamelt – maar plastic zit inmiddels overal in het water. Nog erger is dat plastic een slordige 80.000 gifstoffen bevat die langzamerhand vrijkomen in zee. Vissen en vogels zien het aan voor voedsel, worden ziek en sterven. Daarbovenop hebben we jarenlang kernafval ‘veilig’ op de oceaanbodem gedumpt en je kan je niet eens voorstellen wat er nog allemaal wordt geloosd.

En de impact van de visserij?

Tja, wat niet uitsterft als gevolg van de vervuiling, ondergaat dat lot door de overbevissing.

De visindustrie weet drommels goed waar ze mee bezig is en wat voor consequenties dat zal hebben. Het mag echter niet baten. Men vist met zogenaamde ‘longlines’, vaak meer dan 100 kilometer lange lijnen die onder water worden uitgezet en waarvan er permanent zo’n 22 miljoen kilometer in onze oceanen zit. Dat is 550 keer rond de aarde! Behalve dat de hoeveelheid vangst die ze effectief voor verkoop gaan gebruiken allesbehalve verantwoord is, vangen die longlines ook andere dieren die minder tot geen commerciële waarde hebben. Denk dan aan zeeschildpadden, dolfijnen en zelfs zeevogels. Dat noemen ze bijvangst en betreft zo’n 45 miljard kilo zeedier…per jaar! Zij raken mee verstrikt in de haken en netten en worden simpelweg dood of ernstig gewond terug in de oceaan geworpen.

45 miljard kilo dode dieren per jaar… voor niets?

Ja, ik ben me ervan bewust dat dit een heel negatief verhaal aan het worden is, maar het is echt zo. De visserij-industrie is – net als de vee-industrie – echt één smerige beerput. Zo heb je de Nederlandse firma Parlevliet en van der Plas die echt nergens voor terugdeinzen en overal mee wegkomen. Boetes van een paar miljoen euro vanwege illegale activiteiten lachen ze gewoon weg. Vaak proberen ze licenties in het buitenland te verkrijgen maar worden ze weggestuurd, waarna ze doodleuk onder een andere naam en een andere vlag terugkomen. Die industrie is zo machtig en er is zoveel geld mee gemoeid… onvoorstelbaar.

Hoe verklaar je dat zo’n wereldomvattend probleem niet bij het grote publiek bekend is?

Omdat de oceaan te mysterieus voor ons is. Ze is groot, onpeilbaar diep en we kunnen er als mens niet in overleven. De meeste mensen zullen nooit de wereld daaronder te zien krijgen, en als ze dat wel doen vinden ze ‘m natuurlijk nog steeds gewoon mooi. Alleen heb ik het geluk – of is de pech? – gehad om te kunnen zien hoe diezelfde oceaan er dertig jaar geleden uitzag. Kort gezegd; er heerst het idee dat zoiets immens niet klein te krijgen is, en dat is een grote denkfout.

Waarin ligt de oplossing? Zijn er bijvoorbeeld alternatieven voor de visserij?

Alternatieven genoeg, maar dat is helaas geen garantie om de industrie en politiek enthousiast te krijgen. Er worden – ondanks alle relevante wetenschappelijke bewijzen – geen rigoureuze inspanningen gedaan om de waanzin een halt toe te roepen. Willen we een echte kentering teweeg brengen, dan moeten we ons huidige consumentengedrag volledig omgooien en de huidige 30 miljoen vissersboten onmiddellijk terugbrengen naar – hooguit – 8 miljoen. De perfecte oplossing voor alle problemen zou een transitie naar een volledig plantaardige voedingsstijl zijn. En dat niet eens alleen voor het behoud van de oceaan.

Hoe bedoel je?

Als plantaardig voedsel onze voornaamste voedingsbron wordt heeft dat massa’s voordelen. Alle industrieën leven tenslotte bij de gratie van de consument, dus als wij geen vis (of andere dierlijke producten) meer zouden consumeren komt er een eindelijk een einde aan deze wantoestanden.

Het spreekt voor zich dat al die vervuiling in het zeewater niet bijdraagt aan de voedingswaarde van vis en andere zeedieren. Vissen zitten tjokvol gifstoffen zoals methylkwik, dioxines en PCB’s, opgenomen via hun voeding en ademhaling via de kieuwen. Komt nog bij dat de vissen die wij (niet ik) consumeren veelal carnivoren zijn en dus hoog in de voedselketen staan. Die eten massa’s kleinere vissen die stuk voor stuk vol vergif zitten. Die hele schakel van verontreinigd voer komt tenslotte op jouw bord en in jouw maag terecht.

En dat is geweten?

Ja natuurlijk. Er worden uiteraard testen gedaan en er worden veiligheidsnormen vooropgesteld. Alleen worden de effecten van al die gifstoffen nooit bij elkaar opgeteld. 80% van de vis bevat te veel gifstoffen maar men bepaalt domweg hoeveel aanvaardbaar is voor het menselijk lichaam. Zo mag de gemiddelde vis 4 picogram dioxines per gram vers gewicht bevatten. Voor paling maken ze echter een uitzondering want anders zou die nooit meer verkocht kunnen worden. Die mag dus 12 picogram dioxines per gram vers gewicht bevatten.

Minstens even erg is dat mensen – en dan met name zwangere vrouwen – massaal geadviseerd worden om vette vis of visolie te gebruiken voor de inname van Omega-3. Het is zeker een essentieel vetzuur dat we via onze voeding naar binnen moeten krijgen, aangezien ons lichaam het zelf niet kan aanmaken. Het is echter een fabel dat we die zouden moeten onttrekken uit vis. Het is inmiddels zwart op wit bewezen dat de nadelen van de gifstoffen groter zijn dan de voordelen van Omega-3, maar dat is natuurlijk niet iets wat de vis- en gezondheidsindustrie naar buiten zal brengen. Deels is die Omega-3 ook een regelrechte hype en zijn er genoeg voedingsmiddelen die ons er in kunnen voorzien.

“zeewier is de voedingsbron van de toekomst”

Zoals?

Omega-3 vind je in ruime mate in bijvoorbeeld walnoten en postelein, maar het moet gezegd dat dit vooral bij mannen moeilijker af te breken is. De beste bron om Omega-3 – en veel andere essentiële voedingsstoffen – uit te halen, is datgene waar vissen de Omega zelf ook uithalen, namelijk uit bepaalde eencellige planktonalgen. Je vroeg eerder al naar alternatieven voor de visindustrie? Wel, hier heb je de belangrijkste. Zeewier is dé voedingsbron van de toekomst.

Vertel op.

De voordelen van zeewier zijn immens. Zeewier en algen bevatten weinig vet en nemen daarom minder contaminanten op. Gifstoffen worden namelijk opgeslagen in vet van levende organismes. Een goed bewijs daarvan is de ‘Zeewierderij’ in de Oosterschelde. Niet bepaald het meest zuivere water van Nederland maar desondanks bevatten de daar geteelde zeewieren bijna geen gifstoffen. Dat komt mede door het feit dat ze razendsnel groeien. Er is daarnaast een grote verscheidenheid aan soorten en sommige daarvan groeien zelfs in zoet water. Zeewier groeit dus quasi overal, doet dat ongelooflijk snel, bevat haast perfecte eiwitten en andere voedingsstoffen én het smaakt zelfs als vis. Sterker: vis smaakt eigenlijk gewoon naar zeewier (lacht).

Het allermooiste is dat we – om letterlijk de hele wereld van perfecte eiwitten en de voordelen ervan te voorzien – tweemaal de oppervlakte van Portugal nodig zouden hebben om het in zee te verbouwen. En ik kan je vertellen; neem een wereldkaart, knip twee stukjes ter grootte van Portugal eruit en leg ze ergens op de oceaan. Dat zijn slechts stipjes in die immense plas water. Dat is toch ongelooflijk?

“Als het milieu een bank was, was het allang gered”

Me dunkt. Waarom komt dat idee (nog) niet van de grond?

(Denkt na). Ik denk dat ik dat kan samenvatten met een uitspraak van de recent overleden Venezolaanse dictator Hugo Chavez: ‘als het milieu een bank was, was het al lang gered’. Ironisch dat dat uit de mond van een dictator komt, maar hij sloeg wat mij betreft de nagel op de kop. Zolang er grof geld wordt verdiend kan het de industrie – en dus ook de politiek – dus nauwelijks wat schelen. Een relatief eenvoudige oplossing zou zijn om vissers vanaf heden op te leiden voor het kweken van zeewier. Het is niet eens een echte investering als je beseft dat die machtige visserijbedrijven ook nog eens – door jou en mij betaalde – subsidies krijgen. En dan hebben we het wereldwijd over ruim 22 miljard euro per jaar! Me dunkt dat die wel beter kunnen besteed worden dan het rijker maken van een al rijk bedrijf en het vernietigen van de oceaan.

Krijg je nooit bijval uit de politieke hoek?

Soms wel. We hebben binnen Sea First vzw nu ook iemand die in het Europees Parlement meer kan lobbyen en voorstellen op tafel kan leggen. Het gaat allemaal veel te traag, dat wel, maar ik moet zeggen dat de overheid in Nederland meer openstaat voor oplossingen dan België. De consumptie van vis is daar de laatste jaren ook duidelijk afgenomen, wat best bijzonder is voor een land waar de visserij al eeuwenlang een zeer belangrijke industrie is. In dat opzicht loopt België helaas nog fors achter.

Mag er in Nederland nog maar een zeer beperkt aantal vissersboten met de boomkor vissen (vistuig waarmee de bodem omgeploegd wordt en waarbij meer dan 90% bijvangst is), dan gaat een aantal van deze schepen gewoon onder de Belgische vlag vissen. Met toestemming van minister van visserij Kris Peeters! Sea First vzw en andere organisaties hebben meermaals geprobeerd de communicatie met hem te starten, maar het is onbegonnen werk. Het dringt gewoon niet tot die man door.

Denk je met Sea First vzw een verschil te kunnen maken?

Zeker, het mag dan moeilijk zijn om de industrie en politiek te motiveren, de gewone burger is makkelijker te bereiken. Ik geef veel, héél veel lezingen en achteraf krijg ik altijd reacties die me hoopvol stemmen. Dat mensen geraakt zijn door het onderwerp en zich effectief een bewustere levensstijl gaan aanmeten. Het aantal toehoorders bij lezingen varieert van 30 – 100 man, en op universiteiten praat ik regelmatig voor enkele honderden studenten en leerkrachten. We bereiken dus jaarlijks duizenden mensen, waaronder ook veel jonge kinderen. Die kunnen hun ouders dan weer “opvoeden”, waarop die de leraar om meer uitleg vragen en ik het zelf nog eens opnieuw mag gaan uitleggen tijdens een speciale ouderavond (grinnikt). Daarnaast heb ik ook een behoorlijk aantal boeken geschreven en storten we ons op allerlei projecten om zeewier – en plantaardige voeding in het algemeen – te promoten (o.a. Non*Fish*A*Li*Cious)

Op die manier komen we telkens een stapje dichter bij ons doel; dat mensen zich bewust worden van het probleem, maar ook van de oplossing. En er daadwerkelijk wat aan gaan doen.

En hoe snel zou die omschakeling moeten gaan?

Erg snel. Wat de CO₂ – en dus ook de klimaatopwarming – betreft wordt me wel eens voor de voeten geworpen dat de aarde ooit veel hogere concentraties CO₂ te verwerken heeft gekregen. Dat is juist, alleen vergeten ze dat die opgebouwd werden over zo’n 1000 tot 10.000 jaar. Nu gebeurt dat dus in een tijdsbestek van 50 tot 100 jaar! Om er een jaartal op te plakken; onderzoeker Daniel Pauly, de bekendste visserijbioloog ter wereld, liet een studie uitvoeren door een team van marine- en visserijbiologen en ecologen. De conclusie was dat – als we niets veranderen – in 2048 de oceanen letterlijk leeg zullen zijn. De VN zei toen dat er nieuw onderzoek moest komen, maar dan uitgevoerd door economen. Ik zie aan je gezichtsuitdrukking dat je de bui ziet hangen, maar ook zij kwamen uit op 2050! Ondanks die conclusie gebeurt er echter nog steeds niets.

Tot slot: kan je nog genieten van een duik?

(Denkt peinzend na) Eigenlijk niet nee. Het is jammer om te constateren maar het is moeilijk voor me geworden. Eind 2012 was ik met Bertie in de Seychellen. Een fantastisch mooi stukje land maar onder de zeespiegel een totale ramp. Alles was er kapot, dood, leeg…ik ben er na vijf duiken mee gekapt. Ik hoop dus dat ik er ooit nog opnieuw van kan genieten.

Meer info over Dos en Bertie Winkel

www.dos-bertie-winkel.com

Meer info over Seafirst

www.seafirst.nl

Boeken van Dos Winkel

• Wat is er mis met de vis
• Het alfabet van de zee (vanaf 10 jaar)
• De huilende zee
• Faces of the deep
• Knuffie op pad (vanaf 4 jaar)
• Wonderen van de zee

Wil je graag koken met zeewier en algen? Dan is het boek Groente uit zee van Lisette Kreischer wat voor jou.

Ik zou het zou erg waarderen als je het bericht zou willen delen, liken en/of een reactie zou posten.